Şema Modları (Yanlar)

Kişinin davranışları, düşünceleri, duyguları ve diğerleri ile ilişkilerini bir çok şema belirleyebilir, buna rağmen tüm şemalar aynı zamanda etkin olmayabilir. Bazı şemalar etkinleşirken bazıları uykuda kalır. Şema Modu kişinin o andaki etkin şemalarını temsil eder. Bir şema modu, “kendimizin içinde” diğerleri ile tam olarak birleşmeyen şemaların gruplaşmalarını ve şema eylemlerini içeren bir “yan”dır (Young&Flanagan). Kişi başka bir şema moduna geçtiğinde daha önce uykuda olan başka bir şema grubu etkinleşir.


Ciddi kişilik bozukluğu olan kişiler, sınırda kişilik bozukluğu olan kişilerde olduğu gibi, çevredeki durumlara ve yaşam olaylarına bağlı olarak ani olarak bir moddan diğerine geçebilirler. Bu şema modları veya “kendiliğin yanları”, birbirlerinden ayrıdırlar ve kişiler her modda farklı bilişler, davranışlar ve duygular gösterebilirler.


Örneğin narsistik kişilik bozukluğu olan kişiler genellikle üç mod arasında atlamalar yaparlar: Kendini Yüceltici, Yalnız Çocuk, Kimsesiz Kendini Yatıştırıcı. Pek çok narsisist zamanlarının çoğunu Haklılık, Onay Arama, Acımasız Standartlar ve Kuşku şemalarını içeren Kendini Yüceltici modda geçirirler. Narsisistler bu modda üstünlük taslar, statüye önem verir, yetkin hisseder ve başkalarını eleştirir ve çok az eş duyum gösterir. Örneğin, olumsuz eleştiri veya geri bildirim almak gibi onay kaynaklarını kesen durumlarda Kusurluluk, Duygusal Yoksunluk, Boyun Eğme şemalarını içeren Yalnız Çocuk moduna geçebilirler. Bu mod içinde bu kişiler yoğun olarak özel durumun kaybı hissini yaşar ve değersizleşmiş hissederler. Sıradan ve değersileşmiş olmanın acısından kaçmak için ya Kendini Yüceltici moda atlarlar ya da başarısız olan tekrar onay ve değer kazanma
girişimlerinin sonucunda üçüncü moda geçerler: Kimsesiz Kendine Acıyan. Bu mod Şema Kaçınması’ nın bir formudur. Bu modun amacı, Duygusal Yoksunluk ve Kusurluluk şemasının acısından kişiyi başka bir şeye yönelterek veya uyuşturarak kurtarmaktır. Kendini Yatıştırmak pek çok şekilde olabilir: madde ve alkol kötüye kullanımı, dürtüsel cinsel etkinlik, uyaran arayışı (örn., yüksek miktarlarla kumar oynamak veya yatırım yapmak ), aşırı yeme, görkemlilik hayalleri ve işkoliklik.

Sınırda kişilik bozukluğu olan kişiler dört mod arasında atlamalar yapabilirler: Yalnız Koruyucu, Kızgın Çocuk, Terk Edilmiş Çocuk, ve Cezalandırıcı Ebeveyn. Yalnız Koruyucu çoğu hastada çoğunlukla varolan moddur ve kişiyi diğer insanlardan ve duygusal bağlardan ayrı tutar. Sınırda Kişilik Bozukluğu olan kişiler genellikle kimliksizleşme, boşluk, can sıkıntısı yaşarlar ve aşırı söz dinleyen ve uyumlu olarak görünebilirler. Madde kötüye kullanımı, tıkınırcasına yemek yeme, kendine zarar verme, ve psikosomatik şikayetler bu modun tipik özellikleridir. Bu kişiler zarar görme veya terk edilme korkularının altında ezildiklerinde Terk Edilmiş Çocuk moduna geçerler. Tipik olarak kişiler bu modda yoğun çökkünlük, umutsuzluk, korku, değersizlik, sevgisizlik, kurban edilme, ve yoğun muhtaçlık yaşarlar. Terk edilmeden kaçınmak için çılgınca çabalar gösterirler, hatta özkıyıma bile kalkışabilirler. Cezalandırıcı Ebeveyn moduna geçiş, öfke gibi yakışık almayan bir duygu gibi yanlış bir şey yaptıklarına inandıkları zaman meydana gelir. Kendilerine kin ve öfke duymaya başlarlar ve yanlış yaptıkları için kendilerini sert bir şekilde cezalandırmaya kalkışırlar. Örneğin kendilerini hazdan mahrum bırakırlar, kendilerini eleştirirler ve ağır vakalarda kendilerini kesebilir veya sakatlayabilirler.


Yalnız Koruyucu ve Terk Edilmiş Çocuk modları kişilerde aşırı öfke yaratırlar çünkü bu mod yoğun ihtiyaçların ve duyguların bastırılmasını içerir. Öfke artıp, engellenemez olduğunda, “son damla” olarak adlandırılan olaylarda kişi Kızgın Çocuk moduna geçebilir. Bu modda daha önce bastırılmış duygular açığa çıkar ve kişiler sıklıkla hiddetli, aşırı talepkar, küçümseyici, çıkarcı, denetleyici, ve istismarcı olabilirler. Bu kişiler artık tekrar isteklerine odaklanmışlardır, ancak bu sefer yıkıcıdırlar. Örneğin dürtüsel davranışlarda bulunabilir, intihara kalkışabilir veya aşırı cinsel etkinliklere girişebilirler.